ΕΚΔΗΛΩΣΗ-ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Γ’ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ “Ο ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ” ΣΤΗΝ ΕΔΕΣΣΑ

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Γ΄ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ, Ο ΕΛΕΗΜΩΝ

         Ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1193. Την οικογένειά του, τη χαρακτήριζε μια βαθιά στρατιωτική παράδοση με αντιπροσώπους και στη σύγκλητο, συνδεόταν συγγενικά με ονομαστές οικογένειες της Ρωμανίας/Βυζαντίου όπως των Δουκών και των Αγγέλων. Όσον αφορά το όνομα Βατάτζης ή Βατάτσης ήταν μάλλον λαϊκής προελεύσεως και είχε κάποια έννοια προσφώνησης στη δημώδη γλώσσα της εποχής.      

         Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη καθώς και πολλά εδάφη της αυτοκρατορίας.  Ο νέος αυτοκράτορας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης κατόρθωσε να διαφύγει από την βασιλεύουσα κατευθυνόμενος προς την ελεύθερη περιοχή της Βιθυνίας, εκεί οργάνωσε ένα κράτος με πρωτεύουσα τη Νίκαια και στρατιωτική βάση το Νυμφαίο της Μικράς Ασίας. Όταν ο Ιωάννης Βατάτζης ενηλικιώθηκε δεν άντεχε να παραμένει άλλο στην σκλαβωμένη ιδιαίτερη πατρίδα του το Διδυμότειχο, και αποφάσισε να μεταβεί στην ελεύθερη περιοχή του βασιλείου της Νίκαιας. Αφού μοίρασε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς συμπολίτες του, αναχώρησε για το Νυμφαίο. Εκεί, στη στρατιωτική έδρα της εξόριστης αυτοκρατορίας, συνάντησε τον αδελφό του πατέρα του 

 
που ήταν ιερέας στα βασιλικά ανάκτορα, ο οποίος τον φιλοξένησε και έγινε η αιτία να γνωρίσει ο νεαρός τότε Ιωάννης τον αυτοκράτορα της Νίκαιας. Ο δυναμισμός του χαρακτήρα του, καθώς και οι στρατιωτικές αρετές του, δεν άργησαν να εγείρουν το ενδιαφέρον του βασιλιά Θεόδωρου, ο οποίος μετά από λίγα χρόνια του έδωσε το αξίωμα του Πρωτοβεστιαρίου. Η εύνοια του αυτοκράτορα προς το πρόσωπο του Ιωάννη δεν σταμάτησε μόνο στα αξιώματα, καθώς στη συνέχεια τον έκανε γαμπρό του δίδοντάς του για γυναίκα του την πριγκίπισσα Ειρήνη που ήταν η μεγαλύτερη κόρη του. Με τον γάμο αυτό στην ουσία ο Θεόδωρος Λάσκαρης προετοίμασε τον Ιωάννη για να τον διαδεχθεί στον θρόνο της Νίκαιας, αγνοώντας τους δύο αδελφούς του οι οποίοι πίστευαν ότι θα τον διαδεχθούν.

         Το 1222 απεβίωσε ο Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης και στέφθηκε αυτοκράτορας ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, από τον πατριάρχη Μανουήλ Α΄ Σαραντινό. Κύριος σκοπός του Ιωάννη ήταν η ανακατάληψη της βασιλεύουσας και η ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου εκτός από τους Φράγκους εισβολείς έπρεπε να αντιμετωπίσει το Δεσποτάτο της Ηπείρου και το Βουλγαρικό βασίλειο. Επίσης διαρκής απειλή αποτελούσαν οι Τούρκοι αλλά και οι Μογγόλοι. Ο Ιωάννης με σωστή στρατηγική αλλά και καρτερικότητα νίκησε όλους τους εχθρούς του, ξεκινώντας με τους Φράγκους τους οποίους περιόρισε στην περιοχή της Βασιλεύουσας, το σουλτανάτο του Ικονίου το περιόρισε νοτιοανατολικά της Μικράς Ασίας, τους Βουλγάρους τους εκδίωξε από τα εδάφη της Μακεδονίας και Θράκης τα οποία κατείχαν, και τέλος προσάρτησε στην αυτοκρατορία της Νίκαιας το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Σε λίγα χρόνια το μικρό βασίλειο που παρέλαβε το μεταμόρφωσε σε αυτοκρατορία, η οποία περιελάμβανε την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Μικρά Ασία και νήσους του Αιγαίου. Δεν κατόρθωσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη λόγω των πολλών συγκρούσεων με τους Βουλγάρους και με το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Επίσης ένας άλλος λόγος ήταν η συνεχής βοήθεια του Πάπα και των Βενετών προς τον Φράγκο βασιλιά της Πόλης. Γεγονός πάντως παραδεκτό από όλους τους ιστορικούς είναι ότι ο Ιωάννης Βατάτζης ήταν αυτός που προετοίμασε την επανασύσταση της αυτοκρατορίας και την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης, η οποία επιτεύχθηκε επτά χρόνια μετά τον θάνατό του. Σχετικά, ο μέγας βυζαντινολόγος Γκιόργκ Οστρογκόρσκι στο έργο του ¨Η Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους¨ αναφέρει τα εξής: «Πάντως, ο Ιωάννης Βατάτζης είχε δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις για τον θρίαμβο αυτό και σ΄ αυτόν προ παντός ανήκει η τιμή για την αποκατάσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας».

         Ο Ιωάννης όμως δεν έμεινε στην ιστορία, αλλά και στην συνείδηση του λαού, λόγω των στρατιωτικών επιτυχιών του. Ο λόγος που τιμήθηκε ως άγιος, αμέσως μετά τον θάνατό του, αλλά και το προσωνύμιο ¨πατέρας των Ελλήνων¨ που του δόθηκε από τους υπηκόους του, ήταν αποτέλεσμα της φιλολαϊκής πολιτικής του, ή οποία ήταν παροιμιώδης σε σημείο που ο Θεόδωρος Σκουταριώτης,  συγγραφέας του 13^ου αιώνα, να αναφέρει τα εξής: «Ο Βατάτζης κατά τε την περί τα θεία ευλάβειαν και την περί τους υπηκόους κηδεμονίαν είχε τα πρωτία ως προς τους προ αυτού βασιλεύσαντας».

         Ο φιλόχριστος βασιλεύς υπήρξε προστάτης της αγροτικής τάξης, επιδιώκοντας διαρκώς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου της. Για να το καταφέρει αυτό συγκρούστηκε με τους άρχοντες από τους οποίους επίταξε τεμάχια γης και τα διένειμε στους ακτήμονες υπηκόους του, καταργώντας τον σφετερισμό κτημάτων που προέβαιναν οι εκάστοτε τοπάρχες. Δεν σταμάτησε όμως μόνο στη γεωργία, έδωσε μεγάλη προσοχή και στην κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, υφαντουργία δίδοντας σε όλους εργασία, βελτιώνοντας μ΄ αυτόν τον τρόπο σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά του κράτους. Δημιούργησε μία αυτάρκη οικονομία μειώνοντας στο ελάχιστο τις περιττές δαπάνες καθώς και την φορολογία των πολιτών. Τρανό παράδειγμα αποτελούσε ο ίδιος ο οποίος δεν πληρωνόταν από το δημόσιο ταμείο αλλά όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς στο έργο του ¨Ρωμαϊκή Ιστορία¨ ο ίδιος καλλιεργούσε τη γη του για να καλύψει τις ανάγκες του. Επίσης ευνόησε την παιδεία, ιδρύοντας σχολές και βιβλιοθήκες, έχτισε νοσοκομεία και ευαγή ιδρύματα, ανακαίνισε και ανήγειρε ναούς και μοναστήρια.

         Άξια αναφοράς είναι η επιστολή απάντηση που έστειλε προς τον πάπα Γρηγόριο Θ΄ το 1237. Στην επιστολή αυτή ο Βατάτζης ειρωνεύεται τον πάπα ο οποίος είχε αμφισβητήσει το κληρονομικό του δικαίωμα στον θρόνο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με σκοπό να νομιμοποιήσει την παρουσία των Φράγκων στην Κωνσταντινούπολη. Ο Βατάτζης μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος κληροδότησε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στο γένος των Ελλήνων, δηλώνοντας με υπερηφάνεια την Ελληνική του καταγωγή καθώς και την απόφασή του ότι δε θα πάψει να πολεμά για την απελευθέρωση της Βασιλεύουσας. 

         Στης 4 Νοεμβρίου του 1254 ο ελεήμων βασιλεύς ¨παρέδωκεν εν ειρήνη την ψυχήν του εις χείρας Θεού¨ στο αγαπημένο του Νυμφαίο. Ο Ιωάννης τα τελευταία χρόνια της ζωής του προσβλήθηκε από επιληψία, ασθένεια η οποία τον ταλαιπώρησε μέχρι το τέλος του. Το τίμιο σώμα του ελεήμονα βασιλιά ενταφιάστηκε στο μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού που έκτισε ο ίδιος και το ονόμασε Σωσάνδρα, ενώ αργότερα δια θαυμαστής αποκαλύψεως ο ίδιος ο Ιωάννης, ζήτησε να μετακομισθεί το λείψανό του στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Όταν όμως πήγαν να ανοίξουν τον τάφο για να εκτελέσουν τη ανακομιδή, αντί να βγει η γνωστή δυσωδία, μια γλυκιά ευωδία απλώθηκε τριγύρω, σαν να είχε ανθίσει απότομα κήπος αρωματικός! Αλλά δεν ήταν μονάχα αυτό. Ο κεκοιμημένος φαινόταν σαν να κάθεται επί του βασιλικού θρόνου, χωρίς να έχει καμιά μελανότητα, καμιά δυσωδία, κανένα απολύτως σημείο που να φανέρωνε πως ήταν νεκρός. Επτά χρόνια ήταν μέσα στον τάφο και το χρώμα του σώματός του ήταν όπως κάθε φυσιολογικού εν ζωή ανθρώπου! Έμοιαζε πραγματικά σαν ένας ολοζώντανος, αλλά ¨ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ¨ μάλιστα και αυτά ακόμη τα ρούχα του είχαν διατηρηθεί επί επτά χρόνια αδιάφθορα, έμοιαζαν σαν να είχαν μόλις ραφτεί!!! Έτσι αντιδοξάζει ο Θεός εκείνους που Τον δοξάζουν στη γη. Μάλιστα από τότε το τίμιο λείψανο του Αγίου βασιλέως Ιωάννη Βατάτζη του ελεήμονος έκανε πάμπολλα θαύματα, γιατρεύοντας θαυματουργικά Χάριτι Θεού ασθένειες, διώκοντας δαίμονες και θεραπεύοντας ένα σωρό πάθη, με την κατοικούσα εν αυτώ Χάρη του Αγίου Πνεύματος.

         Το 2010 στο Διδυμότειχο ανεγέρθηκε ναός στο όνομα του Αγίου Ιωάννη Βατάτζη, και εγκαινιάστηκε η νέα ενορία που φέρει το όνομά του, επίσης από το 2011 και κάθε χρόνο η τοπική Μητρόπολη διοργανώνει πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις με την επωνυμία «Βατάτζεια».

Σημ.: Σε αυτόν τον Άγιο είναι αφιερωμένη η εκδήλωση της ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ, την οποία διοργανώνουμε το Σάββατο, 23 Μαΐου 2015 και ώρα 20.00, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας, της Δημοτική Ενότητα Έδεσσας και την εφημερίδα «Εδεσσαϊκή», στην αίθουσα της Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας, στην Έδεσσα και στην οποία σας καλούμε όλους.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ

Επιμέλεια, Παπαδόπουλος Θεόφιλος